FASIHI LINGANISHI - MKONDO WA KIMAREKANI

MKONDO WA KIMAREKANI KATIKA FASIHI LINGANISHI

Tangu Marekani ilivyoanza kujiingiza katika fasihi linganishi, huonesha kwa nguvu kuwepo kwa mipaka iliyopo katika mkondo wa kifaransa. Walipenda kuendeleza fasihi linganishi kwa kuikuza kwa maneno mbalimbali katika sanaa na fasihi kwa ujumla, kukua na kujifunza ulinganishi katika nchi ya marekani. Vilevile kulikuwa na mawazo ya waasisi katika chuo kikuu cha Marekani, walifungua dirisha la kuzalisha fasihi iliyoambatana na muunganiko wa mawazo tofautitofauti tangu mwanzo wa historia ya marekani.

Maendeleo ya nadharia ya fasihi linganishi yaliendana sambamba na mawazo ya waasisi kama vile Henry Remark na Rene Wellek. Mwanzilishi wa shule ya kimarekani aliyejitokeza katika nusu ya karne ya 20 alikuwa ni Henry Remark. Mwasisi huyu anasema fasihi linganishi huwa haifungamani na taaluma inayojitegemea bali huwa na mwingiliano kati ya taaluma moja au sehemu husika. Vilevile anaendelea kueleza kuwa ulinganifu huwa unajitokeza kati ya fasihi mbili au zaidi tofauti na kazi ya fasihi na taaluma nyingine kama vile muziki, uchoraji, falsafa, utaalamu wa ujenzi wa nyumba, dini, saikolojia, hesabu, fizikia na kemia.

Mtazamo huu ulikuwa tofauti na mkondo wa kifaransa. Mkondo huu ni wa kimapinduzi kwa vile walilenga kukosoa mitazamo ya kifaransa na kijerumani. Kasoro kubwa waliyoiona ni kuegemea katika misingi ya kinadharia katika kutazama na kuchanganua masuala ya kisanaa.

Waasisi wa mkondo wa kimarekani Henry Remak, Robert Clement na Rene Welleck wamekuwa na mawazo juu ya nadharia hii kama ifuatavyo;

Kwa mujibu wa Henry Remak ambaye anatambulika kama baba wa mkondo wa kimarekani mwaka 1971 yeye alisema, fasihi linganishi kama uwanja wa kifasihi unao husika na uchunguzi na mahusiano ya kifasihi nje ya mipaka ya nchi moja, pia kati ya fasihi na fani nyinginezo.

Remak akaja na mawazo ya kuwepo kwa fasihi linganisi na fasihi ya kitaifa, hakuna utofauti kati ya fasihi linganishi na fasihi ya kitaifa, kutokana na kuwa fasihi linganishi ni fasihi inayo jishugulisha na nje ya mipaka pia fasihi ya kitaifa ni fasihi ambayo huwa na mfanano sana katika tafsiri husika ya fasihi.

Pia anaendelea kusema wazo lingine la uwepo wa fasihi linganishi na fasihi jumla, kuna utofauti kati ya fasihi linganishi na fasihi jumla. Fasihi linganishi hujumuisha elementi ya eneo, muda, aina na watu.  Katika jografia hujumuisha fasihi jumla, ambayo huwa na vipengele vyake kama vile eneo. Pia hujishughulisha na uhusiano kati ya nchi mbili au waandishi wawili katika nchi tofauti au mwandishi mmoja katika kazi zake tofauti.

Hivyo kwa maelezo haya ya Remak tunaweza kusema kwamba fasihi linganishi haiishii kuangalia mahusiano ya kifasihi peke yake bali huangalia mahusiano kati ya fasihi na fani nyingine zisizo za kifasihi. Fasihi linganishi isichukuliwe kama taaluma pekee bali kama kiunganishi baina ya masomo au kama sehemu ya somo.

Rene Wellek, katika kitabu chake cha ``Theory of Literature’’ ambacho pia kiliweza kutafasiliwa kwa lugha ya kiarabu na Sharif Al Sayed (1989) alieleza yafuatayo;

Neno fasihi linganishi kama linavyochukuliwa na shule ya kifaransa ni dhana nzito na yenye kuchanganya katika Nyanja mbalimbali za kuichambua fasihi, hivyo basi jitihada za kupata ujuzi katika shule ya kifaransa juu ya fasihi linganishi ilikuwa duni.

Welleck yeye alipinga uwepo wa mipaka katika kuiangalia fasihi, kwa upande wake anasisitiza kuwa katika kuiangalia fasihi linganishi ni vyema kuihusisha na historia ya fasihi, fasihi ya kitaifa na fasihi jumla. Anaendelea kusema kuwa fasihi linganishi  inakusudia kuondoa fikra au hisia za utaifa na mtazamo finyu lakini haidharau uwepo wa tamaduni tofauti za mataifa na kukua kwake na wala haikusudii kupunguza au kuondoa umuhimu wake lakini tunatakiwa kuwa makini na machaguo yasiyo sahihi ambayo hayaitajiki kwasababu twahitaji vyote yaani fasihi ya kitaifa na fasihi ya kiujumla.

Misingi ya Mkondo wa Kimarekani katika Fasihi Linganishi.

(i). Fasihi linganishi lazima iambae katika nyanja zingine za kitaaluma na maisha kwa ujumla kama vile historia, muziki, saikolojia dini na tamaduni za jamii nyingine.

(ii). Mipaka ya fasihi linganishi lazima iwe huru kutoka taifa moja na taifa lingine kwa sababu fasihi linganishi inahusisha fasihi mbili au zaidi ni lazima ichangie na kuhimiza mahusiano ya kitaaluma kutoka mipaka ya taifa moja hadi taifa lingine. Remak anasema, pamoja na tofauti za kilugha na kiutamaduni mataifa yote hufanana kwa baadhi ya vitu.

(iii). Fasihi Linaganishi yaweza kuwa na fasihi mbili au zaidi. Kwa mujibu wa wataalamu hawa wanaona kuwa fasihi linganishi ni lazima ilinganishe fasihi mbili au zaidi au fasihi mbili za mwandishi mmoja mfano unaweza kufanya ulinganifu wa kazi za Kezilahabi, Penina Mlama na ibrahim Hussein kwa pamoja. Lakini pia unaweza kufanya kazi ya kulinganisha kazi za mwandishi mmoja kwa mfano, E.Kezilahabi “Rosamistika na dunia uwanja wa fujo”.

(iv). Lugha inayotakiwa hutumika katika fasihi Linganishi yaweza kuwa lugha ya kikabila au ya kikanda ilimradi lugha hiyo iwe inatumika katika lugha zote ambazo zaweza kuwa mbili au zaidi.

(v). Fasihi Linganishi hujikita katika kutumia mbinu za kiuhalisia, kiutendaji na kiuhakiki kuhusu kufaa au kutofaa kwa sanaa za ulimwengu. Fasihi ya kitaifa haitengwi na fasihi jumla. Fasihi Linganishi haina maana au haitastawi kama itawekewa mipaka na kuwa taaluma ya fasihi peke yake

Nyanja za Kiuchunguzi.

• Usambamba 

Hii inakwenda tofauti na taathira ya wafaransa, uwanja huu unaonesha kuwa kuna kufanana au kulingana kati ya fasihi za watu tofauti ambayo mabadiliko yao ya kijamii yanafanana bila kujali kwamba kunakuathiriana kwa karibu au kuna uhusiamo wa moja kwa moja.

Mfano mahusiano ya kisiasa na ya kijamii wakati wa ukabaila yalipelekea kufanana kwa mkondo wa mawazo, sanaa na fasihi katika sehemu mbalimbali za dunia.

Uwanja huu unaiangalia misingi inayoonyesha sifa za usanii wa mwandishi na mwandishi, hauzingatii umuhimu wa kuhusianisha.

Haizipi umuhimu taathira, kuna uwezekano wa kuzishughulikia matini za kifasihi bila kuonana/ kuwasiliana kwa aina yoyote bali kwa mazingira au uhalisia unaofanana.

Kama taathira zipo katika matini za kifasihi umuhimu wake haupo katika taathira yenyewe isipokuwa kwa mazingira. Kama mazingira hayataruhusu tathira kuwa yenye tija bali taathira haitatokea

• Mwingiliano Matini

Maana ya mwingiliano matinni kwa mujibu wa Enani, ni uhusiano kati ya matini mbili au zaidi katika kiwango ambacho kinaathiri usomaji wa matini mpya. Matini inayoathiri inachanganywa na maudhui ya matini inayo athiriwa, yaani kuathiriana kwa waandishi wawili.

Kwa mjibu wa Leon, S, Roudiz anasema ni mbadilishano wa karibu wa mfumo wa ishara baina ya matini. Yaani ni kutumia mfumo mmoja wa uandishi badala ya mwingine.

Hivyo basi wanasisitiza mwingiliano wa matini kwa kuwa kila msomaji atachukua sehemu Fulani ambayo inaendana na utamaduni wake, lugha na ujuzi kutoka katika matini. Yani:

-Matini mpya au ngeni inaingizwa kwenye matini ya zamani,

-Matini mpya inasomwa kwa kuzingatia matini ya zamani,

-Ni mchakato endelevu wa kuboresha matini ya zamani.

-Matini ya zamani inakuwa ni malighafi ya kutengeneza matini mpya.

Ubora wa Mkondo wa Kimarekani

(i). Walihusisha fasihi simulizi na fasihi andishi, mtazamo huu ulijikita kuangalia fasihi kwa ujumla tofauti na mitazamo mingine kama vile mtazamo wa kifaransa ambao ulijikita kuangalia fasihi andishi tu, mfano katika fasihi simulizi walijikita kuangalia vipengele vya fasihi simulizi kama vile muziki.

(ii). Mtazamo huu unaweza kufanya ulinganifu katika kazi mbili ambazo zilitumia lugha moja kutoka mataifa mawili tofauti mfano kazi iliyoandikwa kwa kiswahili nchini kenya ukilinganisha na kazi za kiswahili nchini Tanzania mfano kazi ya Wamitila “bina-adam” na Kezilahabi “Nagona”. Hivyo wamefanikiwa kutenganisha fasihi linganishi na suala zima la utaifa. Ambapo mtazamo huu ulijikita katika mtazamo wa kimataifa.

(iv). Walitenganisha taaluma ya fasihi kutoka katika vizingiti au vikwazo vya kisiasa, kitabaka na lugha.

(v). Wanasisitiza kuwa katika kufanya ulinganifu, mlinganishaji asifungwe na njia moja ambapo wanadai kuwa njia ya kihistoria sio njia pekee inayotumika katika kulinganisha kazi za kifasihi kutoka jamii au mataifa tofauti.

Udhaifu wa Mkondo wa Kimarekani

(i). Mkondo huu unachanganya fasihi na fani au taaluma nyingine kama vile muziki, falsafa, saikolojia, uchoraji, hisabati na sayansi ya jamii. Kama lilivyo jina la taaluma yenyewe yaani fasihi linganishi, inaonyesha kuwa inahusika na ulinganishi wa kazi za kifasihi. Kuingiza taaluma za falsafa, saikolojia hisabati au sayansi ya jamii katika fasihi linganishi ni kuchanganya taaluma.

(ii). Mkondo huu unachanganya fasihi linganishi na fasihi jumla kwa madai kwamba zote zinahusika na ujifunzaji wa somo moja yaani fasihi. Lakini kiuhalisia, taaluma ya fasihi linganishi na fasihi jumla hazifanani ingawa zote ni taaluma za fasihi. Fasihi linganishi inahusika na ulinganishi wa kazi mbalimbali za fasihi lakini fasihi jumla haihusiki na ulinganishaji wa kazi za kifasihi. Inaangalia kazi za fasihi kwa ujumla wake na umaarufu wa kazi hizo duniani.

(iii). Usanii unatofautiana kutegemeana na taifa na historia. Inategemea mambo ya kifasihi yanayozungumziwa na historia ya kila jambo kama inafanana au siyo. Hii inatokana na mawazo yao katika uwanja wa usambamba ambapo wanasema kuwa “kuna kufanana au kulingana kati ya fasihi za watu tofauti ambao mabadiliko yao ya kijamii yanafanana bila kujali kwamba kuna kuathiriana kwa karibu au kuna uhusiano wa moja kwa moja baina ya watu hao.” Ukweli ni kwamba, jamii zinaweza kuwa zimepitia katika mfumo wa kijamii unaofanana na jambo linalozungumziwa linaweza kuwa moja. Lakini, kama historia ya jambo hilo inatofautiana kati ya taifa moja na taifa jingine, sanaa yake pia itatofautiana.

(iv). Mkondo huu haukuzingatia suala la fasihi kuathiri au kuathiriwa na kitu kingine wakati kiuhalisia fasihi inaweza kuathiri au kuathiriwa na vitu kama vile utamaduni na maendeleo ya sayansi na teknolojia.

(v). Kutumia fasihi ya Ulaya kama kielelezo cha fasihi jumla ni udhaifu. Hii inatokana na jinsi Remak alivyoifasili fasihi jumla kuwa ni “dhana inayotumika kuelezea machapisho ya fasihi ngeni kwa kutumia tafsiri ya Kiingereza”. Hii inaonyesha kuwa alikiangalia zaidi Kiingereza ambayo ni lugha ya Kiulaya na kutotilia maanani lugha zingine.

(vi). Udhaifu mwingine upo katika fasili yao ya fasihi linganishi kuwa ni taaluma inayohusika na kulinganisha kazi mbili au zaidi. Ni ngumu kulinganisha kazi zaidi ya mbili kwa sababu katika ulinganishaji wa kazi kwa mfano kazi tatu, kutakuwa na sifa ambazo zinafanana kwa kazi mbili na katika kazi ya tatu sifa hizo hazipo. Kwa hiyo inakuwa ngumu kutoa hitimisho juu ya kazi hizo kwani zinafanana kwa sifa zipi na zinatofautina katika sifa zipi.

MAREJELEO

Remak. H.H. (1971) “Comparative Literature :Its definition and function’’ (Method and Parspective), Edited by Newton.B.Stalknecht and Horst Frenz, USA October 1973. http://www.ocia.org

Rene H.H. Wellek, First  Edition (1949) Theory of Literature. Published by Suprome Council for Literatures, Arts and Social Science .Domascus 1972.

Wamitila K.W (2003), Kamusi ya Fasihi,Istirahi na Nadharia, Nairobi: Kenya.  

FASIHI LINGANISHI--MKABALA (MKONDO) WA SHULE YA KIFARANSA

DHANA YA FASIHI LINGANISHI

Ponera (2014) akimnukuu Stallknecht (1961) Fasihi linganishi ni uwanja wa kitaaluma unaoshughulika na fasihi mbili au zaidi zinazohusisha vipengere tofauti vya kitamaduni. Anaongeza kusema kuwa fasihi linganishi hujihusisha na uchunguzi na ulinganishaji wa aina mbalimbali ya sanaa, kwa mfano, uhusiano wa filamu na muziki au fasihi na uchoraji.

Zepetnek (1996) akinukuliwa na Ponera (2014), Fasihi linganishi ni taaluma inayojihusisha na uteuzi, na uchambuzi wa vipengere mbalimbali vya kazi ya fasihi kama vile kanuni, mafundisho, na tamaduni ambavyo vinapatikana katika kazi za fasihi za jamii mbalimbali.

Wamitila (2003), Fasihi linganishi huhusisha uchunguzi wa maandishi ya wakati mmoja, aina moja na katika lugha mbalimbali kwa nia ya kumulika sifa inayohusisha kama athari, vyanzo, sifa zinazofanana tofauti za kiutamaduni. Anaendelea kusema inawezekana kufanya hivyo pia kwa nia ya kuangalia matapo mbalimbali, maendeleo au hata nadharia za kiuhakiki, fasihi ya namna hii iliwekewa misingi na juhudi za wana isimu kuanzia kulinganisha lugha mbalimbali katika karne ya 19.

Boldor (2003) akimnukuu Compbell (1926) Anaeleza kuwa fasihi linganishi ni taaluma inayochunguza uhusiano uliopo baina ya faasihi mbili au zaidi nje ya mipaka ya kitaifa kwa njia ya kulinganisha mfanano na msigano.

Remak (1971), anafasili fasihi linganishi kama uwanja wa kifasihi unaohusika na uchunguzi na mahusiano ya kifasihi nje ya mipaka ya nchi moja, pia kati ya fasihi na fani nyinginezo.

Hivyo, fasihi linganishi ni uchunguzi wa maandishi na masimulizi ya wakati mmoja na katika lugha mbalimbali kwa kuhusisha au kuangalia matapo mbalimbali, maendeleo au nadhariaa za uhakiki ambapo kufanana, kutofautiana na hata ubora na udhaifu huzingatiwa.

MKONDO WA KIFARANSA KATIKA KUITAZAMA FASIHI LINGANISHI

Huu ndio mkondo wa kwanza kuibuka na kuanza kushughulikia masuala yahusianayo na taaluma ya fasihi linganishi. Mkondo huu ulianza huko Ufaransa mwishoni mwa karne ya 19 katika chuo cha Sarborne, uliendelea kushika hatamu hadi wakati wa vita vya kwanza vya dunia. Mkondo huu ulikuwa maarufu kwa jina shule ya Kifaransa (French school) ambapo wadau wake walianzia katika wazo la kutafuta ithibati za chanzo na athari za kazi mbalimbali za kimataifa. Wao walijikita katika kuchunguza jinsi mawazo ya kisanaa pamoja na motifu zake zilivyokuwa zinaenea kutoka sehemu moja hadi nyingine (Ponera 2014).

WAASISI WA MKONDO WA KIFARANSA

Waasisi wa mkondo huu ni Jean Marie Carre, Marius Francois Guyard na Tieghem. Licha ya kuwepo kwa waasisi hawa, pia kuna wanafasihi waliosaidia kukuza na kuendeleza mkondo huu kama vile, Abel Francois Villmain ambaye aliandika kitabu kiitwacho “literature compare”. Wengine ni Jacques Derrida, Piere Bourdien, Lucien Goldman, Auguste Comte, Fredric Mistral na Sullt Prunghomme. Wadau hao walifanya shughuli zao za chini ya jumuiya yao iliyojulikana kama “French Comperative Literature Association (FCLA)” (Ponera 2014).

FASILI YA FASIHI LINGANISHI KWA MKONDO WA KIFARANSA

Wao wanafasili fasihi linganishi kama ni utanzu wa fasihi ambao hujikita katika kutafuta mahusiano mwafaka kati ya fasihi mbili au zaidi ambazo zina asili tofauti kijamii na kiuwasilishaji (kilugha).

Jean Marie Carre anafasili fasihi linganishi kama utanzu wa historia ya kifasihi kwa kuwa hushughulikia ulinganishi wa misukumo ya kijamii au mataifa.

Kwaupande mwingine, wafuasi wa mkondo huu wanaongeza kuwa taaluma hii hainabudi kufanyika miongoni mwa jamii mahususi.

Tieghem anaifasili fasihi linganishi kwa kuitenganisha na fasihi kwa ujumla, yeye anasema kuwa tafiti zote zinazochunguza uhusiano wa sifa jumuishi baina ya fasihi anuai huitwa fasihi kwa jumla. Lakini fasihi linganishi kama uchunguzi wa kazi mbili (vitabu viwili, watunzi wawili, makundi mawili ya vitabu au watunzi).

Guyard kwa upande mmoja anakubaliana na Remaki (remaki alisema juu ya fasihi linganishi na fasihi kwa ujumla hazitenganishiki) kuwa fasihi kwa ujumla na fasihi linganishi hazitenganishiki, zote zinaongozwa na methodolojia ya kiulinganishi. Kwa upande mwingine anakubaliana na hoja ya Tieghem kuhusu fasihi kwa ujumla na fasihi linganishi kuwa mtazamo wake unatoa mawanda mapana na angavu zaidi kuhusu fasihi ya jumla kuliko faishi ya kitaifa na fasihi linganishi.

MISINGI YA FASIHI LINGANISHI KWA MKONDO WA KIFARANSA

(a) Mipaka ya kijiografia na kilugha au kiisimu

Fasihi linganishi inapaswa kuhusisha fasihi za mataifa au jamii mbili ambazo zinatofautiana kijiografia pamoja na kutofautiana kiisimu au kilugha; fasihi ya Kiswahili ilinganishwe na fasihi ya Kirusi, Kitaliano na Kichina, lakini huwezi kufanya ulinganishi baina ya fasihi moja, mfano mtu kufanya ulinganishi kati ya riwaya za Shabani dhidi ya riwaya za Ephrais Kezilahabi.

(b)Uchunguzi uwili.

Fasihi linganishi inahitaji kuhusisha kazi mbili za fasihi, kazi moja haiwezi kufanyiwa uchunguzi wa kiufasihi linganishi, lazima kuwepo na vitu viwili vinavyohesabiwa kijiografia na kiisimu. Hivyo ili kufanya ulinganishi ni lazima kuwepo na kazi mbili zilizotofautiana kiisimu na kijiografia, mtu anaweza kufanya ulinganishi kati ya riwaya za wamitila dhidi ya riwaya  za Shark Spear.

(c) Fasihi zenye watunzi mahususi

Katika kufanya ulinganifu ni lazima kazi zinazotumika au zitakazotumika ziwe ni fasihi andishi tu, hivyo kazi za fasihi simulizi ambazo kimsingi watunzi wake hawafahamiki hazitahusika katika taaluma ya fasihi linganishi.

(  

       d)Taathira ziletwazo na vichocheo nje katika fasihi.

Kwa namna gani fasihi ya taifa moja imeathiri fasihi nyingine, kwa namna gani utamaduni wa taifa fulani umeathiri fasihi na utamaduni wa taifa jingine, matini husika za fasihi hazichunguzwi kiundani, msisitizo upo katika maudhui zaidi kuliko fani.

NYANJA ZA FASIHI LINGANISHI KWA MKONDO WA KIFARANSA

Wanafasihi wa mkondo wa Kifaransa walifanyia kazi katika vipengere vya taathira, Upokezi, Mwigo, Uazimaji na ushirika sawia usioepukika kama nyaja za fasihi linganishi;

USHIRIKA SAWIA USIOEPUKIKA KATI YA NYANJA ZA FASIHI LINGANISHI

Katika Nyanja hizo ambazo ndizo wanamkondo wa Ufaransa walizozitalii zaidi walionyesha ni kwa jinsi gani mikondo hiyo hushirikiana katika kukamilishana.

Ulrich Versstein anatoa rai kuwa kuna taathira, mwigo na uazimaji, lakini pia kunatofauti baina ya michakato hiyo kama ifuatavyo;

Taathira

Kwa mtazamo wa mkondo huu, taathira ni msambao au kusambaa kwa wazo, dhamira, taswira au jadi fulani ya kifasihi toka kazi moja ya kifasihi kwenda katika kazi nyingine ya kifasihi (kwa kujua au kutojua).

Zipo taathira za namna nyingi katika fasihi kama ifuatavyo:

     A.    Taathira za kifasihi na zisizo za kifasihi  

Hizi huchunguza na kufafanua chimbuko la mahusiano sawia baina ya fasihi mbili au zaidi. Mfano, ushairi wa Kiswahili na ushairi wa Kiarabu ni za kifasihi lakini ushairi wa Shabani Robert na utamaduni wa kiislamu si za kifasihi. (hii imepuuzwa sana na mkondo wa Kifaransa kwa maana ya kwamba msanii anatumia taathira zisizo za kifasihi kama malighafi katika kuunda kazi mpya).

     

     B.    Taathira za moja kwa moja au zisizo za moja kwa moja

Taathira isiyo ya moja kwa moja hutokea pale moja ya njia zifuatazo zitasababisha mwingiliano baina ya kazi za kifasihi, ziara za mtunzi, mapokeo simulizi ya kijadi, hojaji mbalimbali na shajara za watunzi binafsi. Pia taathira ya moja kwa moja hutokea pale kunapokuwepo na mtaguso halisi baina ya wanaoathiriana. Mitagusano halisi huweza kutokea kwa mtunzi mmoja kusoma kazi ya mtunzi mwingine, mtunzi mmoja kuonana ana kwa ana na mtunzi asilia,au mtunzi mmoja  kuwasiliana na mtunzi mwingine kwa njia yoyote ya kimawasiliano.

     

    C  . Taathira chanya na taathira hasi.

Kitendo cha mtunzi wa kazi ya fasihi toka taifa fulani kutumia vipengere vya fasihi toka fasihi ya taifa linguine katika kuumba fasihi bora na fanikivu ya taifa lake ni ishara ya taathira chanya, mtunzi wa kazi ya kifasihi pia anaweza kuandika kinyume na kazi fulani au kwa kutengua kanuni na maudhui yaliyoelezwa katika fasihi ngeni itakuwa ni ishara ya taathira hasi katika fasihi.

UHUSIANO WA TAATHIRA NA MICHAKATO MINGINE

Mchakato wa kitaathira unahusiana sana na michakato ya upokezi, mwigo na uazimaji.

(i)             Taathira na upokezi

Hakuna taathira zinazoweza kutokea kati ya mtunzi mmoja na mwingine pasipo upokezi wa kazi ya kisanaa toka nje ya mipaka ya kitaifa. Upokezi unaweza kuitwa kuwa ni mchakato mmojawapo kuelekea katika taathira.

Upokezi wa kazi ngeni ya kisanaa katika taifa haina maana wala hailazimishi kuwa hiyo ni ishara njema ya athari chanya. Mchakato wa kiupokezi si wa kiholela au bahati mbaya, bali ni mchakato wenye utaratibu mahususi kwa kuwa unatokea pale tu kazi ngeni inapoleta tija za kiutamaduni na kiitikadi zinazoafikiana na taifa husika.

(ii)          Taathira na mwigo

Taathira ni zaidi ya mchakato au kitendo cha kuiga ama kuchukua vipengere fulani vya fasihi ngeni katika fasihi ya taifa mahususi.

(iii). Taathira na uazimaji

Si lazima mchakato wa uazimaji vipengele vya kifasihi toka eneo moja hadi jingine uonekane kama ni uumbaji upya wa vipengele hivyo, ila uazimaji unaweza pia kuonekana kama uumbaji wa dhana na maudhui mapya kabisa lakini yenye kuchimbuka au yenye asili toka katika fasihi ngeni. Muhimu ni kuwa, vipengele vya taathira ya fasihi ngeni katika taifa fulani hubebwa ndani ya matini husika. Mhakiki anapaswa kuchunguza au kuchanganua kwa makini matini nzima na azingatie au atilie maanani mchakato wa taathira katika fasihi husika. Mchakato huo unaanzia katika tafsiri ya kazi ya fasihi ngeni kupitia michakato ya uigaji na uazimaji.

Uazimaji hutazamwa kama ufafanuzi wa mwigo katika mawanda mapana. Uazimaji unaweza kuwa upangiliaji upya wa vipengele bora vya fasihi ngeni katika namna ambayo haipendezeshi zaidi fasihi ya taifa. Katika uazimaji, mtu anafananishwa na mtafsiri ambae anafungwa na umbo la matini chanzi au asilia, lakini katika uigaji, mtunzi hafungwi na umbo la matini asilia. Michakato yote miwili katika fasihi linganishi inaweza kufikiriwa kwa namna mbili;

(a). Ubunifu wa kisanaa

Fasihi iliyoathiriwa hupokea au huchukua mbinu mpya toka katika fasihi ngeni (iliyoathiri).

(b). Wizi wa kitaaluma

Kuazima vipengele vya fasihi toka fasihi ngeni pasipo kurejelea vyanzo husika, hali hii huitwa wizi wa kitaaluma.

UBORA WA MKONDO WA KIFARANSA KATIKA FASIHI LINGANISHI

(i). Mawazo yao mengine yalihusu kuithamini lugha kama nyenzo muhimu katika utendaji wa sanaa yoyote, hivyo mtu anapofanya ulinganifu wa kazi za kifasihi lazima awe na umilisi wa lugha ya kazi husika.

(ii). Waliamini kwamba kila jamii ina kaida zake za kimaisha, hivyo nivyema kuzingatia historia au utamaduni wa mtunzi wa kazi husika unapolinganisha na kazi zingine za kifasihi.

(iii). Waliamini kuwa fasihi linganishi ni lazima ionyeshe ulinganifu mkubwa wa kijiografia kutoka jamii ya msanii mmoja hadi jamii ya msanii mwingine.

(iv). Pia waliamini kuwa fasihi linganishi ilenge mambo yanayotendeka kila siku katika jamii kwa lengo la kuonesha ubora, uzuri, ubaya na namna ya kuboresha kaida za utamaduni, lugha, siasa na uongozi katika jamii.

(v). Mkondo huu ndio ulitoa nafasi au mwanya kwa mikondo mingine au mataifa mengine kujikita zaidi katika fasihi simulizi.

MAPUNGUFU YA MKONDO WA KIFARANSA KATIKA FASIHI LINGANISHI

(i). Mkabala huu umemakinika zaidi na vichocheo vya nje vinavyoathiri fasihi za mataifa mawili au zaidi, hatimaye umeifanya taaluma ya fasihi linganishi itawaliwe au iongozwe na mbinu za zamani za kiuchunguzi au za kihistoria na kichanya.

(ii). Mkabala huu umening’iniza fasihi linganishi katika mipaka ya kiisimu na kimahali baina ya fasihi, unawafanya wanafasihi waendelee kuichunguza fasihi katika mlengo  wa kimagharibi.

(iii). Mkabala huu unatenganisha au unashindwa kuweka bayana mpaka au mipaka baina ya fasihi kwa ujumla na fasihi linganishi.

(iv). Mkondo huu hauruhusu kazi za kifasihi zitokazo katika taifa moja kufanyiwa uchunguzi linganishi.

(v). Misingi inayoelekezwa na mkabala huu inatenganisha baina ya vichocheo nje na vichocheo ndani (fani na maudhui) vya kazi ya fasihi. Hatuhitaji kuchunguza kwa undani matini zenyewe za kifasihi, bali tunapaswa tuchunguze mambo yatokayo nje ya jamii husika na namna yalivyochochea kuibuka na kufifia kwa vipengere anuai vya kifasihi.

MAREJELEO

Ponera, S. A. (2014), Utangulizi wa Nadharia ya Fasihi Linganishi: Dar es salaam. Tanzania.

Remak. H.H. (1971) “Comparative Literature :Its definition and function’’ (Method and Parspective), Edited by Newton.B.Stalknecht and Horst Frenz, USA October 1973. http://www.ocia.org

 Rene H.H. Wellek, First  Edition (1949) Theory of Literature , Translated into Arabic by Muhy Uddin Subhi, Published by Suprome Council for Literatures, Arts and Social Science ,Domascus 1972.

Wamitila K.W (2003), Kamusi ya Fasihi,Istirahi na Nadharia, Nairobi: Kenya.